5 vragen over het geweld in Ecuador

President Lasso kondigde op 1 april een decreet aan dat burgers toestaat om wapens te dragen. Na het uitroepen van de noodtoestand in verschillende provincies, is dit een nieuwe maatregel om het hoofd te bieden aan het toenemende geweld in Ecuador. De inheemse beweging ziet echter meer gevaar in deze maatregel. 11.11.11 medewerker voor de partnerwerking in de Andeslanden Jana van Braeckel, beantwoordt onze vragen over de situatie.

Van waar het toenemende geweld? 

De toename van het geweld is indrukwekkend. De situatie lijkt te escaleren. Waar het vroeger eerder beperkt was tot opstanden in gevangenissen, wordt het nu ook daarbuiten steeds gewelddadiger. Het is meer en meer terug te brengen naar maffia die cocaïne verhandelen, en dikwijls ook afpersingspraktijken incorporeren. ​ Ecuador ligt tussen cocaïneparadijzen Colombia en Peru. De toename heeft deels te maken met drugsgeweld dat vooral vanuit Colombia maar ook Mexico overkomt. Sinds de vredesakkoorden en de ontwapening van de Farc in Colombia namen andere gewapende groepen het over en worden er andere routes gezocht. De Colombiaanse regering verklaarde de oorlog aan de smokkelaars, die de drugsroutes met geweld verdedigen. ​ 

Ook de bevolking wordt hierin verwikkeld. Mensen die in armoede leven bevinden zich in een kwetsbare situatie en worden zo vlotter gerekruteerd. In ruil voor de rekrutering van hun kinderen bieden drugsbendes soms families 10 dollar per week aan. Zelfs kinderen komen zo terecht in een spiraal van geweld. ​ ​ 

Dit alles zorgt voor een gevaarlijke cocktail aan geweld op de straten. Maffiabendes eisen beschermingsgeld, er is afpersing, ontvoeringen, overvallen, ... Het aantal moorden in het land is ook meer dan verdubbeld van 14 naar 35 per 100.000 inwoners. De angst is duidelijk toegenomen, het gros van de bevolking in de steden durft ‘s avonds de straat niet meer op. Daarom werd ook de noodtoestand uitgeroepen in provincies Guayas, Los Rios en Santa Elena. ​ 

Ecuador staat op de agenda van België en Europa omwille van de drugshandel. Het grootste deel van de cocaïne die de haven van Antwerpen binnenkomt, is van daar afkomstig. Eind februari ging minister van Binnenlandse Zaken Verlinden met Commissaris voor Binnenlandse zaken van de EU ​ naar Ecuador om een samenwerkingsprotocol te ondertekenen om de samenwerking te verbeteren in de strijd tegen georganiseerde criminaliteit. 

 Burgers mogen nu ook wapens dragen, wat houdt dit in? 

Op 1 april kondigde Lasso een decreet aan, dat burgers toelaat wapens te bezitten om zichzelf te verdedigen, mits een aantal voorwaarden vervuld zijn: Je bent minstens 25 jaar, legde een psychologische test af en je hebt geen strafblad. ​ ​ ​ 

Dat decreet stuit op veel kritiek. Dit soort maatregelen zijn geen oplossing en zullen alleen maar meer geweld ontketenen. Vele sectoren en politieke partijen, zoals o.a. de inheemse partij Pachacutik, zijn niet akkoord met deze beslissing. 

Ook de partnerorganisaties van 11.11.11 zijn kritisch, deze regel houdt namelijk geen rekening met de sociale gevolgen. Zo zal het dragen van wapens eerder een privilege zijn voor de hogere klasse die zich de aankoop ervan kunnen permitteren. Ze spraken ook hun angst uit voor sociale zuivering door extremistische groepen. Die zouden kunnen beweren de criminaliteit te bestrijden maar van de gelegenheid gebruik maken om bijvoorbeeld manifestanten dood te schieten. Daarnaast zouden ook particuliere beveiligingsbedrijven kunnen optreden als politie en zullen maffia bendes gretig gebruik maken van deze nieuwe maatregel. 

Naast het zich openlijk uitspreken tegen dit decreet zijn er ook verschillende burgerorganisaties die actievoeren tegen de ongrondwettelijkheid hiervan

Waarom stelt de president zo’n controversiële maatregel op?  

Dat is niet los te zien van de bredere politieke context in het land. President Lasso en zijn rechtse regering staan erg zwak en vinden weinig steun bij de bevolking. Zo blijven ze besparingen en privatiseringen doorvoeren, in plaats van publieke diensten te verbeteren. Vooral de gezondheidszorg is er in dat opzicht heel erg aan toe. ​ 

Lasso voert daarnaast een beleid dat gestoeld is op de uitbreiding van exploitatie van mijnbouw en petroleum. Dit brengt echter meer nadelen dan voordelen met zich mee voor de bevolking. Kostbaar land komt in handen van, en wordt vaak vernield door, grote internationale bedrijven. 

Die ontevredenheid werd ook heel duidelijk bij de lokale verkiezingen op 5 februari. De partij UNES - verbonden met ex-president Correa - en de Pachacutik - verbonden met de inheemse beweging - haalden er het gros van de stemmen binnen. Lasso zijn rechtse partij haalde nauwelijks stemmen. Velen beschouwen zijn regering als de slechtste in de afgelopen twintig à dertig jaar. Ook zijn gebruik van geld uit de pensioenkas om overheidsuitgaven te dekken beschadigde zijn imago. 

Er loopt momenteel een afzettingsprocedure tegen Lasso. Hij zou zich schuldig gemaakt hebben aan omkoping en machtsmisbruik en verduistering door de Ecuadoriaanse oliemaatschappij Flopec hebben toegestaan. Verschillende bewijzen tonen aan dat hij reeds van die illegale praktijken op de hoogte was nog voor hij president werd. ​ 

Wat is de rol van de inheemse beweging? 

Een belangrijke actor in dit politieke veld zijn de inheemse organisaties met als koepel CONAIE. Met protestacties tegen het beleid van Lasso legden zij in juni 2022, gedurende 19 dagen het hele land plat. Daardoor was de president uiteindelijk verplicht om samen te zitten met de inheemse beweging. Uit die gesprekken kwam, met behulp van onze partners, het beloftevolle ‘Act for Peace’ akkoord voort. Hierop volgden rondetafelgesprekken rond tien thema’s tussen de overheid en de inheemse beweging. ​ ​ 

‘Act for Peace’ draaide echter uit op weinig concrete resultaten. Als er al akkoorden werden gesloten, werden die amper uitgevoerd. Eén van de grote pijnpunten is de expansie van mijnbouw en petroleum, die een enorme impact hebben op de levensomgeving en –onderhoud van de gemeenschappen in de Andes en het Amazonegebied. ​ 

Eén van de weinige resultaten hieruit was het moratorium tegen nieuwe olie- en mijnbouwprojecten, dat is echter slechts tijdelijk. De druk om nieuwe gebieden open te stellen voor extractieve activiteiten blijft hoog. 

Wat betekent dit voor het middenveld? 

De socio-ecologische conflicten nemen toe. Daarvan is de moord eind februari op Eduardo Mendua, een wereldwijd bekend activistische leider van CONAIE, een direct gevolg van. Vlak voor zijn dood had hij het staatsbedrijf Petroecuador en de regering van president Guillermo Lasso aangeklaagd. Hij stelde ze verantwoordelijk voor het geweld in zijn gemeenschap in het Amazonegebied, een regio die al vele decennia te kampen heeft met geweld als gevolg van olie-activiteiten en recenter de uitbreiding van de mijnbouw. Tot op vandaag eist de CONAIE rechtvaardigheid voor zijn dood. ​ 

Partnerorganisaties van 11.11.11., zoals INREDH en CDES, verzetten zich expliciet tegen het decreet dat burgers toestaat wapens te dragen. Ze stellen daarbij dat de regel een gevaar is voor de openbare veiligheid en het risico op mensenrechtenschendingen verhoogt voor mensen die in socio-ecologische conflicten verwikkeld zijn. INREDH ziet de maatregel als een zwaktebod van de regering om stemmen te winnen bij een bevoorrecht deel van de bevolking, nl. zij die zich wel wapens kunnen veroorloven.